Thạch xương bồ dùng làm thuốc là thân rễ phơi khô của cây thạch xương bồ. Sở dĩ người ta dùng thạch xương bồ để điều trị ho là vì theo quan niệm Đông y thì thạch xương bồ có tác dụng trên hệ hô hấp. Thạch xương bồ có vị cay, tính ôn, vào hai kinh tâm và can. Nó có tác dụng tẩy uế, khai khiếu, tuyên khí, trục đờm nên có tác dụng trị thần kinh suy nhược, kém tiêu hóa, thông cửu khiếu, thông khí, giải độc, trị phong hàn tê thấp. Những thể ho mà có đờm thì dùng thạch xương bồ có ích.
Người ta đã nghiên cứu dịch chiết tinh chất của thạch xương bồ dùng cho bệnh nhân bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Kết quả cho thấy, sau 3 tuần điều trị thử nghiệm, triệu chứng bệnh phổi tắc nghẽn được giảm theo chiều hướng tốt.
Theo các nghiên cứu về y học hiện đại, thạch xương bồ có nhiều tác dụng khá tốt. Nó được chứng minh là có tác dụng cầm tiêu chảy, đau dạ dày, ho, hen phế quản, viêm phế quản, suy nhược thần kinh, sốt, co giật, viêm khớp và loạn nhịp tim. Liều dùng hằng ngày từ 3-8g theo dạng thuốc sắc, thuốc bột hay thuốc viên. Như vậy có thể nói rằng thạch xương bồ có tác dụng trên hệ hô hấp.
Bằng phân tích quang phổ, người ta phát hiện trong thạch xương bồ có hỗn hợp các axit béo, hỗn hợp đường, beta-asarone, calamol, chalamen, acotamin, acorin và tanin. Hỗn hợp các axit béo bao gồm: myristic (1.3%), palmitic (18.2%), palmitoleic (16.4%), stearic (7.3%), oleic (29.1%), linoleic (24.5%) và arachidic (3.2%). Hỗn hợp đường bao gồm: maltose (0.2%), glucose (20.7%) và fructose (79.1%).
|
Beta asarone có trong cây thạch xương bồ có thể gây nhiều tác dụng xấu đến sức khỏe.
|
Những tác dụng ngoài tầm
kiểm soát
Vì thạch xương bồ có tác dụng trên hệ hô hấp nên một số công ty thuốc đông dược có sử dụng thuốc chứa thạch xương bồ trong công thức bào chế để tạo ra siro chống ho. Tuy nhiên, thảo dược này có nhiều thành phần khác nhau và có nhiều tác dụng khác nhau nên nó có thể có những tác dụng ngoài kiểm soát.
Các tác dụng phụ của thảo dược này thật không may lại đến từ thành phần chính là beta asaron và acorin.
Beta asaron là một chất có nhiều tính năng quý như chống co thắt, tăng tiết dịch, chống nhiễm khuẩn. Nhưng người ta đã chứng minh được rằng beta asaron còn gây ra tác hại như ngộ độc, ung thư, đột biến, viêm gan và ức chế miễn dịch.
Người ta đã kiểm nghiệm và thấy rằng khối u xơ cơ ở ruột có thể được hình thành nếu như dùng beta asarone liền trong suốt 2 năm. Hơn thế nữa, khi thử nghiệm trên chuột người ta cũng thấy hiệu ứng tương tự đó là gây khối ung thư mà ở đây là ung thư gan, một dạng của ung thư biểu mô. Tiêm thử nghiệm chất này vào chuột non thì sau đó người ta thấy xuất hiện khối ung thư gan tiến triển nhanh theo thời gian. Các liều được thử nghiệm lần lượt là 16mg, 32mg và 52mg cho 1kg thể trọng thì lần lượt số con vật xuất hiện ung thư cũng tăng lên. Như vậy rõ ràng tác hại gây ung thư của beta asarone nói riêng và của thạch xương bồ nói chung là không thể bỏ qua.
Để thử nghiệm tác hại trên gan của thạch xương bồ người ta cũng dùng dịch chiết để thử nghiệm. Sau đó dùng dịch chiết này trên chuột và theo dõi các tác dụng độc cấp tính và bán cấp tính. Kết quả cho thấy, thạch xương bồ có thể gây viêm gan trên chuột với bằng chứng là làm tăng nồng độ men gan ở liều dùng 0,2g, 0,5g và 1g/kg cân nặng chuột. Nồng độ men gan đã tăng lên đáng kể ở hai men là AST và ALT. Mặc dù còn nhiều thử nghiệm chưa thống nhất về quan điểm nhưng những điểm này rất đáng lưu tâm khi sử dụng loại thảo dược này.
Ngoài hai tác hại trên ung thư và trên gan, thạch xương bồ còn gây tác dụng ngoại ý trên tim. Nó chứa một glucosid có tác dụng làm chậm nhịp tim nên có khả năng làm giảm nhịp tim ở trường hợp nhịp xoang nhanh. Nhưng thực tế là nếu dùng với người có nhịp tim chậm và huyết áp thấp thì điểm này lại không có lợi. Đặc biệt là những trường hợp nhịp xoang chậm tới mức bệnh lý.
Cơ quan Quản lý Thuốc và Thực phẩm của Mỹ (FDA) và các Cơ quan Quản lý dược của châu Âu đã khuyến cáo không nên dùng và ra lệnh cấm dùng thạch xương bồ như là một vị thuốc và như một phụ gia thực phẩm. Mọi quyết định liên quan đến bào chế thuốc dù dưới dạng siro ho hay là thuốc đông dược cần hết sức lưu ý và thử nghiệm kỹ càng trước khi đem áp dụng điều trị trên người.
|
Cấu trúc hóa học của beta asarone.
|
Lời khuyên của chuyên gia
Thuốc ho đông dược là các loại thuốc ho được sản xuất từ các loại thảo dược tự nhiên. Người ta lợi dụng các hợp chất hóa học có tác dụng điều trị trong thảo dược để bào chế thuốc ho. Những hợp chất này có đặc điểm có tác dụng điều trị song nồng độ không quá cao cho nên ít khi gây ra các tác dụng tức thì và cấp tính. Hơn thế nữa, sản xuất thuốc ho đông dược người ta còn dùng nhiều loại thảo dược khác nhau có tác dụng điều trị bổ trợ và bổ sung cho nhau nên tác dụng đạt được khá tốt. Đa phần chúng được bào chế dưới dạng siro ho ngọt nên dễ uống. Ít độc tính nhưng lại mang đến hiệu quả điều trị là những gì lý giải cho sự yêu thích của các bà mẹ nuôi con. Trước các loại thuốc tây điều trị ho, có thể các bà mẹ còn ngần ngại sử dụng nhưng với thuốc ho đông dược họ có thể rất sẵn lòng.
Tuy nhiên, không phải vì thế mà thuốc ho đông dược hoàn toàn lành tính. Chúng có thể gây ra tác dụng tiêu cực cho sức khỏe nếu như chứa những thảo dược có tác dụng quá mạnh, ví dụ như thạch xương bồ.
BS.Lê An Viên
|